Pietje Paas en Hannes den Haomer over de Unentse schuts
Jan Denissen
| Pietje | Tis bèùte nog donker en ik heur nauw al trommele. |
| Hannes | Dè zal de guld wel zen, die hebbe vendaog netuurluk tèèrdag. |
| Pietje | Welke guld is ut? Die van de Weijkmanse of de aandere guld? |
| Hannes | Hoe kan ik dè nauw heure? Mar tis vendaog dun urste zaoterdag nao Driekoninge en dan ist tèèrdag bij Sint-Joris en dès de Schuts van de Weijkmansen en de Vromanse. Dus die zulde wel heure. |
| Pietje | Dè gij dè wit mar gij het altèd wel belangstelling gehad in ut wel en wee van de guld, nie dan? |
| Hannes | Dè klopt en durrum heb ik de twee boeke van de Unentse schuts van veur tot aachter geleeze. Dè zen hêel schôon boeke, dè moek zegge en daorin laas ik dè vruuger de Sint-Jorisguld de tèèrdag haj op 23 april, des de petrôondag van Sint-Joris. Daarnao is gekooze vur Verloore Mondag. Des den urste mondag nao Driekoningen. |
| Pietje | Hoe koome ze toch on dieje naom: “Verloore Mondag”? |
| Hannes | Vruuger vierde de ambachtsgilde op dieje dag nuuwjaor, dè begos smèrreges en dan kwaame ze niemer on werke toe, dè was dus unne verloore dag, zôo denke ze dè dieje naom is ontstaon. In sommigte plotse in Bels viere ze dè nauw nog. Mar de tèèrdag bij Sint-Joris is tegesworrig verzet nor den urste zaoterdag nao Driekoninge. |
| Pietje | Dè snap ik want aanders moete de leeje ammal vrij vatte. Ik ben lang geleeje welles in de kerk gewist toen de schuts van Sint-Joris unne tèèrdag haj. Dan helpe de leeje as acoliet en meej ut vurleeze en bij de consecraatie trommele ze en isser unne vendelgroet, de weet ik ammal wel mar wè doen ze op diejen tèèrdag nog meer? |
| Hannes | Nao de mis gon ze in optocht nor ut gildehèùs, de Sint-Jorishof in de Kèùlpad. Dan ist verder eete, drinke, buurte, schiete, wè kaorte en aander spellekus en ’s aoves wir eete, drinke, kletse en tussedeur doen ze ok nog un looterij. |
| Pietje | Wè verlootere ze dan, un vèrreke misschient? |
| Hannes | Nèè, ik geleuf nie dè deeze guld dè ôot gedaon heej, wie zalt zegge, nauw in iederst geval niemer. |
| Pietje | En de aandere guld wanneer heej die zunne tèèrdag? |
| Hannes | Sint-Antonius Sint-Sebastiaan heej de tèèrdag op de zaoterdag die ut dichtst bij 20 januari ligt en zullie noeme de tèèrdag de staasiedag. En den aovend van te vurre hebbe ze de proclamaatie. |
| Pietje | Wè doen ze dan? |
| Hannes | Dan gon enkele gildebroeders meej unne tamboer en unne vendelier langs bij ut vurnaom van törp. Dan kondige ze aon desse de dag daorop unne staasiedag hebbe mar tis zôogezeed meer vurpruuve want dan verwochte ze wel un borreltje. Dès netuurluk ok vur de kauw want ut kan dan ôot kaoj weer zen. |
| Pietje | Jè, jè, net of ut vurnaom vant törp nie wit dè zullie dan hullieje tèèrdag hebbe. Somteds moete un reeje verzinne vur unne borrel. Mar is de tèèrdag bij hullie aanders? |
| Hannes | Nèè, ut komt op ut zelfde neer. Zij beginne bij den Eikelaar dan gon ze ok urst nor de gildemis en daornao brenge ze unne vendelgroet bij den Eikelaar en dan gaon ze nor ut gildehèùs. Daor krèège ze mik meej zult. Dan leest de hoofdman ut jaorverslag op rèèm veur. De urste reegels zen altèd ut zelfde en die worre dur de gildebroeders saome hardop ötgesprooke. Ut end is ok altèd ut zelfde. De rest van den dag ist eete, drinke, buurte, kaorte, schiete, wir eete, drinke en plezier maoke. |
| Pietje | Det op dieje zaoterdag dichtbij de 20e januari is heej zeeker te maoke meej de petrôondaoge van hullie heilige want de petrôondag van Antonius is op 17 januari en van Sebastiaan is op 20 januari? |
| Hannes | Dè gij dè wit. |
| Pietje | Dè weet ik umdetter un echt Brabantse spreuk is: “Sint-Antunis en Sint-Sebastiaan koome int midden van de wenter aon” )¹. Dan kunde dè wel onthauwe. Mar wurrum heej die schuts èègeluk twee heilige? |
| Hannes | Dè weete ze zelf nie. Vanaf ut begin desse iets weete over de geschiedenis van deeze guld zen die twee saome altèd petrôonheilige gewist. En deze Antonius is den Antonius vant vèrreke. |
| Pietje | Oh dè wies ik nie. Diejen Antonius kan er dus nie vur zurge degge verloore spulle terugkregt. Mar wurrum is Antonius vant vèrreke de petrôonheilige? |
| Hannes | Dè weete ze ok al nie. Mar misschient zaatener boere int bestuur toen ze unnen heilige moesse kieze, wie zalt zegge. Boere hebbe vèrrekes nogal hôog. Pestoor Prinsen zin teege Peer van Balkom: “gij kunt toch wel un kerkbank betaole” toen zin Peer: “des goed mar dan moeter wel un vèrreke op koome”. Toen mokte Leo Bäumler de bank van de verloore zoon meej un vèrreke derbij )². Van Sebastiaan is trouwes ok un kerkbank )³ en van Sint-Joris ok al )⁴. |
| Pietje | Dè de guld Sebastiaan koos is logisch want dè is de petrôonheilige van de boogschutters. Dè weet ik nog wel. Witte gij hoe oud die guld zen? |
| Hannes | Sint-Antonius Sint-Sebastiaan beston al in 1548 want in 1605 hebbe ze in Den Bosch gevraoge om goedkeuring van un nuuw reegelement dè terugging op gewontes van 1548. En omdè toen dè reegelement is goedgekeurd môoge ze den Bossche bôom draoge en die draoge ze nog altèd op durre linker mauw. En dan nog iets wè gij nie wiest. Ut kan goed zen dè deeze guld in Bèrrekel is onstaon want daor in de vruugere kapel was un altaar van Antonius en Sebastiaan. En de naom van deze guld was vruuger Sint-Antonius Sint-Sebastiaan öt Udenhout en Bèrrekel. |
| Pietje | Dè heb ik nog nôot geheurd mar umdè gij öt Bèrrekel komt paast dè jouw wel. Goh, 1548 is wel oud zeg en Sint-Joris is die ok zôo oud? |
| Hannes | Dè weete ze nie precies mar ze hebbe in ut archief in Den Bosch iets gevonde zodè ze weete desse al in 1594 bestonne. Mar ze denke desse auwer zen dan de aandere guld. |
| Pietje | Denke en gisse kan aanders wèèd misse. Ik vèèn dè ze bij de schuts schôon vlagge hebbe. |
| Hannes | Dè hiet gin vlag dè hiet un vaandel of un vaon. En de gildebroeder die de vaon draogt des de vaandrig. Ut vaon van Sint-Joris is gemokt dur Lies den Besselèèr. Int midde is Sint-Joris afgebild op un wit perd meej un speer; hij stikter dun draak meej. Dè bild wil zegge: ut goej overwint ut kwaod. En vergit nie ut vaon is ut belangrijkste bezit van de schuts. |
| Pietje | En ut vaandel van de aandere guld is gemokt dur Luus Vermeer, dè weet ik. En pestoor Prinse zurgde vur unnen Dötser die un ontwerp heej gemokt. Luus Vermeer heej trouwes ok die schôon grôote rauwkleeje gemokt van de kerk. |
| Hannes | Dè klopt en zij is 4400 uur beezig gewist meej dè vaon. Asser elke week virtig uur on gewerkt heej dan heese daor meer dan twee jaor vur nôodig gehad. |
| Pietje | Dès gin klennighedje gewist. Int midde ston Sint-Sebastiaan en Sint-Antonius meej ut vèrreke. En Luus Vermeer heej dè zôo secuur gedaon desse vur de kleur vant vèrreke nor unne vèrrekesboer is gewist om te kèèke hoen kleur ze vur dè bisje moes gebrèùke. |
| Hannes | Dès bezunder zon juffrouw op bezuuk bij unne vèrrekesboer. Iets wèk nie moet vergeete te vertelle: in de Lambertuskerk hangt un auw vaandel van Sint-Sebastiaan daor moette mar us op lette. |
| Pietje | As de guld dur de straot komt dan goj vurop un perd meej ut vaon en die rijdt zigzag over de wegt. |
| Hannes | Dè klopt nie. Des nie ut vaon mar des de standaard die de standaardruiter draogt. Hij rijdt vurop van hot nor hèr over de wegt om die vrij te maoke vur de guld. Dieje standaard is nie zo gewichtig as ut vaon. Twee hêel auw standaarde van de twee Unentse schuts hange in ut Raodhèùs. |
| Pietje | Vruuger zaagde dik dè zonne standaardruiter, zoas gij die noemt, op unne Belse knol reej mar dè ziede nauw niemer. |
| Hannes | Nie in Unent mar die knolle zenner ok nie veul mer. Witte wè dur belangrijk is vur de guld: ut zilver. Bij Sint-Joris hebbe ze veul auw zilver. Dur zen schildjes öt 1741, öt 1750 en öt 1759 en nog veul meer. Daor stoj op wie koning is geworre en soms stoj daorbij wettie din vur de kost. Bevurbild op un auw schildje stoj: Den hoefsmid Willem Ruijs Koning van St. Joris Gilde in den Udenhout 1808″. On de beroepe op die schildjes kunde zien dè vruuger ut vurnaom van Unent lid was van Sint-Joris. |
| Pietje | Nauw toch ok nog wel. De koning moet altèd zo’n zilvere schildje geeve, ist nie? |
| Hannes | Dè klopt as un bus. Bij Sint-Sebastiaan hebbe ze ok auw schildjes. Op hullie oudste schildje stoj: “Nicolaes Corneelse Van Reymelam molder van de Kryten Moolen Anno 1682”. Ut schôone is dè in 1969 opnuuwt unne mulder koning schôot en dè was Piet Wouw öt de Lônse Meulestraot. |
| Pietje | Die ken ik wel. Dès toch wel hêel interessant die geschiedenisse. En hoe kunne ze koning worre? |
| Hannes | Elke drie jaor is ut koningschiete ’s mondags meej Unentse kermis. Dè is op ut Schutsheike in de Kreitemeulestraot over de lijn, op un wei langs de boerderij van Vermeer. Ut Schutsheike is van de twee schuts saome al zolang as in de pepiere is nao te gaon. Dè koningschieten doen alle twee de Unentse schuts op dezelfde dag. ’s Zaoterdags vier weken van te vurre plotse ze de leugevogel. Des unnen blok hout. ’s Mondags daornao ’s mèrregus vruug wordt die van de paol afgeschoote. Daornao komt op de paol unne berkentak om on te geeve detter binnekort koning geschoote wordt. De guld die verloore heej bij ut schiete op de leugevogel trakteert op un rondje bier. |
| Pietje | Welja, dè hebbe ze verzonne om op te kunne drinke. Mar des ammal van tevurre en hoe gogget koningschiete dan op dun dag zelf? |
| Hannes | Dè zal ik vertelle. Vurdè ut schiete kan beginne, kredde un ritueel dè hiet “ut vrijen van den bôom”. De guld lopt drie keeres links om den bôom. Daornao ist tosse welke guld ut urst maag beginne en dan plotst de aandere guld de vogel op den bôom. Ok worret koningszilver on den bôom gehange. Dè koningszilver noeme ze wel den breuk. Vurdè ze beginne meej schiete lootere ze vur de volgorde. Degene die ut lestste stukske vogel nor beneeje schiet, wordt koning. |
| Pietje | As ik ut goed snap dan hoeft de koning nie den beste schutter te zen. Hij moet geluk hebbe. |
| Hannes | Geluk, geluk, hij moet goed kunne schiete én ut geluk hebbe des ze vur hum de vogel nie nor beneeje hebbe geschoote. Tis ok un bietje un Godsoordeel, zôo moettet zien. Mar de koning is wel hêel belangrijk. Hij kregt de koningsvogel en ut koningszilver omgehange en hij komt in ut bestuur van de guld. As iemand drie keeres aachtermekaar koning schiet dan wordtie keizer vur ut lèève. Bij Sebastiaan hebben ze unne Europa koning gehad, dè was Toon Weijkmans van 2012 tot 2015. Dè was wel hêel apart. Die môog zelfs de paus un haand geeve en die zenner nie veul in Unent. |
| Pietje | Dè haj ik ok wel gewild. Dieje Toon is dus niet van de Weijkmansguld, dieje naom hoefde dan ok nôot niemer te gebrèùke. En hebbe ze bij Sebastiaan ôot unne keizer gehad? |
| Hannes | Ja en die hebbe ze nog en des Wil Laok vanaaf 1981. Hij is den urste keizer nao 433 jaor. |
| Pietje | En Sint-Joris heej die ok unne keizer? |
| Hannes | Nèè en ok nôot gehad. Mar ut is nie zôo gemak om keizer te worre. Om êene keer koning te worre, komt al un bietje geluk bij kèèke en dè moet dan drie keeres aachtermekaar. |
| Pietje | Des dan drie keeres un Godsoordeel. Zonder geluk vaort niemand wel, lottus ut daor mar op hauwe. |
| Hannes | Om unne keizer te krèège kan unne schutter ok mis schiete om dè Godoordeel un bietje te stuure. |
| Pietje | Un Godsoordeel kunde nie veraandere mar ik begrèèp wel dè ôot ut geluk un bietje geholpe moet worre. Ik weet nog iets hêel bezonders: in 2008 kreege alle twee de Unentse schuts vur den urste keer un koningin. Dè waare Marie-Paule Weijkmans en Maartje Môone, dè heb ik geleeze. |
| Hannes | Zôo ziede mar toeval bestoj nog. Mar gij het dè nie goed geleeze want dè zen gin koninginne mar vrouwlukke koningen. |
| Pietje | Dès toch ut zelfde. Mar vrouwlukke koning is ginne tietel van vruuger want toen waare allêen manne bij de guld. |
| Hannes | Dè klopt mar ut was un hil hirremejee om vrouwe toe te laote tot de guld van Sint-Sebastiaan. Daor moes over gestemd worre en dè doen ze mee witte en brèùn bôone die in unnen hoed gedaon worre. Dur waare verschillende auwere leeje die un brèùn bôon in dun hoed dinne. Mar de guld moet meej de tèèd meej en tis toch durgegaon want dur waare toch meer witte bôone. Bij Sint-Joris was ut gin punt dè vrouwe lid werre daor is dè al meer dan fèftig jaor zôo. |
| Pietje | Mar zenner nog aander functies binne de guld? |
| Hannes | Ja un hilleboel: dur is unne gildeschrèèver, unne rentmister, dur zen deekes en dur is êene hoofdman en des den baos en saome zen ze ut bestuur en daor zit ok nog de koning in. |
| Pietje | Oh dè wies ik nie, ik docht dè de koning den baos waar, mar dè klopt dus nie. En unne nar, hebbe ze die ôk? |
| Hannes | Sint-Joris nie mar Sebastiaan wel. Die hoeft zen èège on gin protocol te houwe des afgekeeke van unnen hofnar. Hij heej un narrekap op en gedraogt zen èège of ie zôo gek is as unne jùìn en hij poetst schoene en daormeej holtie geld op vur de guld. |
| Pietje | Bij hofnar denk ik on bolknak sigaare. En welke gebrèùke heej de guld zoal? |
| Hannes | Ut belangrijkste is ut begraove meej gilde-eer van unne gildebroeder. Dan koome de gildebroeders op de begroffenis meej unne rauwbaand om en die begeleije de kiest. Ok ut vaon en de standaard gon meej. Op de kiest ligt ut koningsvest en dur lopt êene tamboer bij die de doodemars sloj. |
| Pietje | Dè heb ik welles gezien, dès un hil begenkenis en ik moet zegge, ik was onder den indruk van die begroffenis en vural van de treurige trom. Mar zenner nog meer gebrèùke? |
| Hannes | Over ut koningschiete en de tèèrdag hebbe we ut al gehad. Mar dan hedde ok nog ut gewôone schiete, ut vendele en ut trommele. Daor kent iederêen de guld van. |
| Pietje | As Wout de Prèùs vruuger in de Hemeltjes on un borreltje zaat en hij heurde de schutstrom dan zinnie: “rom bom rom bom den auwen os sloj de trom”. Den auwen os zôo noemde ze unne auwe miens die Schaopendonk hiette. Wout de Prèùs was vrijgezel en hèùsschilder en was in de kost bij Tina Bouwens opt end van de Slimstraot )⁵. |
| Hannes | Denkter aon ut zen gin trommels mar tromme. Witte det vendele bezunder is. Unne vendelgroet noeme ze ok wel un vendelgebed. Elke zwaai heej un betêekenis. Dus ze zwaaie nie zommar un bietje rond meej die vendelvlag. |
| Pietje | Dè vendele is nie zôo gemak want de vendelvlag maag de grond nie raoke. Vur de kerk in de grond ligt un bronze gildeplakket en die ligt er om op te vendele. De stêen rontelom ligge in unne ronde en de vlag komt bij ut vendele nie bèùte dieje ronde. Waor schiette ze trouwes meej bij de guld? |
| Hannes | Bij Sint-Joris schôote ze urst meej unne voetboog mar nauw schiette ze veul meej un gewèèr. Dur wordt geschoote in twee disiplines “vrije haand” en “opgelegd”. Bij opgelegd wordt ut gewèèr op unne paol meej unne dwarsbalk geleed. Bij vrije hand wordt ut gewèèr nerges opgeleed, des dus moeilijker. Dan isser nog viertal schiete dan moete die vier saome de punte schiete. En dan schiette ze ok nog wel meej unne krèùsboog en unne handboog. Dus meej van alles wè. |
| Pietje | En bij Sebastiaan wordt daor ok geschoote? |
| Hannes | Ja netuurluk, zij waare urst un handboogschuts en nauw schiete ze meej unne krèùsboog mar ok meej gewèère en zelfs meej un luchtbuks. Mar teegesworrig doen alle gildes ok vort jeu de boule. |
| Pietje | Oh des wel bezonder. Sint-Sebastiaan is toch thèùs op de Schorstraot teegenover kafee Boslust. |
| Hannes | Ja, dè kafee hiet teegesworrig Brasserie de Kat en dè schutsterrein daor teegenover hiet ’t Klappeschoor. Vruuger zaat daor Scherpschuttersvereeniging Weerbaarheid nummer êen. Daor is dè gilde meej gefuseerd omdè die guld mar drie leeje mir haj. |
| Pietje | Mistal doen de leste ut licht èùt mar zullie hebbe dus nog unne knop gevonde om ut licht wir aon te doen. Wanneer is dè gebeurd? |
| Hannes | Dè was in 1963. Christ Hogedoorn haj toen unne wens detter nuuw gildevuur losgeslaon zu worre dur de fusie en dè gebeurde: twee jaor laoter han ze al 44 leeje. En hij zelf vatte ut miste vlam want de guld wer zen leevenswèrruk. Hij heej daor nog un lintje vur gekreege. |
| Pietje | Ik mèèn dè pestoor Prinse op de êen of aander menier ok bij die fusie betrokke waar. |
| Hannes | Dè klopt de pestoor zaat in dieje tèèd nog overal tusse en hij heej meej geholpe om auw gebrèùke te zuuke en in te voere. Mar dur zen ok nuuw dinge ingevoerd zoas in mei nor de Sint-Jan in Den Bosch en in juni ut koningschiete bij den Eikelaar. De manne op den Eikelaar meuge dan schiete meej un luchtbuks en de winnaar mag zun èège koning van den Eikelaar noeme. |
| Pietje | De vrouwe op den Eikelaar schiete nie mar jeu de boule dan, dè weet ik wel en de winnares maag der èège dan koningin van den Eikelaar noeme. Nog iets: heej de guld altèd al van die opvallende kleere gehad? |
| Hannes | Nèè, vruuger vur den oorlog droege ze mistal unne sjerp en unnen hoed. Nao den oorlog krêege de miste schuts èège kleere. Bij Sebastiaan hebbe ze kostuums vanaf 1965. Ut gruun daorvan verwèèst nor Antonius en ut rôod verwèèst nor Sebastiaan. |
| Pietje | Dès wel un schôon kostuum. En bij Sint-Joris, hoe koome ze daor on hullie kleer? |
| Hannes | Sint-Joris was iets laoter meej kostuums. Zij hebbe die bij elkaar gespaord meej auw pepier ophaole. Begin jaore seuventig han ze genoeg geld. Ut zen kostuums geworre meej rôod en gèèl. Dè rôod verwèèst nor ut bloed van martelaare en ut gèèl is de kleur van Sint-Joris. |
| Pietje | Zôo hurde noggus iets. En wè heej de guld èègeluk meej de kerk te maoke? |
| Hannes | Bij de guld stoj de kerk in hôog onzien, net as bij jouw. Bekant altèd beginne ze in de kerk. De guld is un broederschap en de leeje beloove nog altèd trouw on God, koning en vaderland. |
| Pietje | Tis toch wel schôon die auw dinge van de guld. Desse dè ammal nog weete. Goed desse dè opgeschreeve hebbe. |
| Hannes | Dè klopt mar dur is ok veul verloore gegaon. Rond 1923 zen un hilleboel auw stukke van Sint-Joris verloore gegaon vermoedeluk dur brand. Dè was in de tèèd van den overhèùs nor Ut Dorstige Perd in de Slimstraot. Hil veul jaore is Sint-Joris daor thèùs gewist mar nauw hebbe ze dur èège gildehèùs on de Kèùlpad. |
| Pietje | Dès wel sunt dè dè verloore is gegaon én tis sunt dè gij al zôo oud zed want de guld zu vur jouw ok wel iets gewist zen. Gij houdt van tradities, gij lust gère unne borrel, ge buurt gère en gè schiet nogalus unne bok. |
| Hannes | Ut klopt dè zu wel iets vur men gewist zen. Ik hebber dik on gedocht mar daor ist bij gebleeve. |
| Pietje | Zôo ist dik meej jouw: ge het nôot gin aaier geleed novennant ge kaokelt. |
| Hannes | Ut kaokele kan ik beter on jouw overlaote mar nauw ist schôon gewist; zun we un endje oplôope? |
| Pietje | Lot ons dè mar doen. Ik weet vort genog van de guld. |
| Hannes | Vurdek meej goj, woj ik nog efkes zegge de we wel gezellig gebuurt hebbe. |
| Pietje | Ik heb vendaog meer gelösterd dan gebuurt want gij zaat zôo op oewe praotstoel, vur êene keer woj ik jouw welles ut hôgste woord gunne. |
Bronnen
- Boek Gilde St. Joris Udenhout 1594-2006 Rob Weijtmans
- Boek Gilde Sint-Antonius Sint-Sebastiaan 1548 – 2013 Een gezond en actief gilde dat de eeuwenoude tradities levend houdt
- Internet: Sint-Joris Udenhout / gilde Sint-Antonius Sint-Sebastiaan Udenhout
