Kroniek ’t Schoor

De oprichting en de oprichters

Op 16 oktober 2015 was het 25 jaar geleden dat de Stichting Heemcentrum ’t Schoor Udenhout – Biezenmortel werd opgericht. Het begon allemaal met de pensionering van Kees van den Bersselaar, de voormalige directeur van Rabobank Udenhout. Kees zijn grote hobby is het napluizen en vastleggen van de geschiedenis van Udenhout. Van kinds af aan verzamelt hij alles wat los en vast zit en dat met Udenhout te maken heeft. Zijn verzameling nam dusdanige vormen aan dat zijn huis te klein werd. Ook achterneef Harrie van den Bersselaar, als notarisklerk werkzaam op het plaatselijke notariaat, stond 25 jaar geleden op het punt om met pensioen te gaan. In augustus 1990 gingen beiden de eerste gesprekken aan over hun gemeenschappelijke interesses met betrekking tot Udenhout. Het leidde tot de oprichting van Heemcentrum ’t Schoor Udenhout – Biezenmortel. Er werd gekozen voor een stichtingsvorm en de bestuurders van het eerste uur waren voorzitter Harrie van den Bersselaar, vicevoorzitter Jan Ramaekers, secretaris-penningmeester Ad Verhoeven, collectiebeheerder Kees van den Bersselaar en de technische man werd Gerard van Alem. Kort na de oprichting trad ook Hein van den Berg toe tot het bestuur. Het was Gerard die de naam ’t Schoor bedacht. Dit alles werd op 16 oktober 1990 onder de naam Heemkundekring ‘t Schoor officieel vastgelegd. De naam was eigenlijk erg voor de hand liggend. De huisvesting was aan de Schoorstraat op het schoor van de oude heerboerderij. De op 30 augustus 2009 overleden rector Merkx was destijds de bewoner van het pand Schoorstraat 2. Hij nodigde de nieuwbakken stichting uit om gebruik te maken van de bovenverdieping. Later is de officiële naam gewijzigd in Stichting Heemcentrum ’t Schoor en weer later in Erfgoedcentrum ’t Schoor. De collectie groeide snel, omdat van alle kanten mooie voorwerpen die betrekking hadden op de geschiedenis van Udenhout werden aangeboden. Inmiddels is een enorme collectie opgebouwd die ruim twee verdiepingen beslaat.  Een groot deel van de collectie staat gesorteerd per onderwerp uitgestald om aan bezoekers te worden getoond.

 

 

 

De historie van het pand
De thuisbasis van Erfgoedcentrum ’t Schoor is een oud herenhuis midden in het dorp. Het pand maar ook de locatie heeft een rijke historie. Het pand maakte vroeger deel uit van het imposante landgoed “De Strijdhoeven” dat zich heeft uitgestrekt van de dorpskern tot aan het riviertje de Zandleij. Al in de 15e eeuw is het landgoed in tweeën verdeeld. Op de “grote of achterste strijdhoeve” vinden we thans kasteel “de Strijdhoef”. De “kleine of voorste Strijdhoeve” lag in het dorpscentrum rechts van de Schoorstraat bij de oprijlaan naar het kasteel. 

In 1826 wordt het landgoed “De kleine Strijdhoeve” verkocht en daardoor afgesplitst van het landgoed van het kasteel. De koper was de Udenhoutse schoolonderwijzer Christiaan Kuijpers. Na de dood van Christiaan Kuijpers kwam:”De kleine Strijdhoeve” in het bezit van zijn zoon Andries, gemeentesecretaris van 1834 tot 1873 en tevens burgemeester van 1852 tot 1864. In 1873 vertrok Andries Kuijpers uit Udenhout en hij verkocht de woning plus gronden. Joseph van Iersel, die hem in 1865 was opgevolgd als zesde burgemeester van Udenhout was één van de volgende eigenaren.

Na het overlijden van burgemeester Van Iersel werden woning en landerijen geërfd door zijn enigst kind, de ongehuwde Willem, die in het dorp bekend zou worden als de gegoede ongehuwde burger en rentenier “Meneer Willem” of “Gouden Willem”. Hij overlijdt op 30 maart 1924. Bij testament vermaakt hij zijn woonhuis met tuinen en bijbehorende gronden aan het bisdom Den Bosch, onder voorwaarde dat de bisschop de gronden voor een liefdadig doel zal bestemmen. 
De bisschop geeft het aanbod door aan de Congregatie van de Dochters van Maria en Joseph, ook wel genoemd de Zusters van de Choorstraat in Den Bosch. Zij gaan direct aan de slag om op de gronden van mijnheer Willem “Huize Vincentius” te stichten. De op 2 januari 1925 in Oud-Herlaer gestarte BLO-school wordt op 1 september 1925 overgeplaatst naar het huis van “Gouden” Willem van Iersel. De basis was gelegd voor een volledig centraal onderwijsinstituut voor ongeveer 250 geestelijk gehandicapte meisjes. 
Nadat de nieuwbouw van Huize Vincentius gereed was ging het pand Schoorstraat 2 dienst doen als
rectoraatswoning. De benedenverdieping en een gedeelte van de bovenverdieping werd tot begin 2008 bewoond door de emeritus rector van Vincentius, de heer Jos Merkx. Het grootste gedeelte van de eerste verdieping en de volledige tweede verdieping zijn in gebruik bij Erfgoedcentrum ’t Schoor. 

Restauratie gebouw
De werkgroep die als eerste werd samengesteld bestond uit een aantal vakbekwame personen met twee rechter handen. Aan hen was de opdracht meegegeven een deel van het pand Schoorstraat 2 geschikt te maken als heemcentrum. De collectie moest er onderdak vinden, er moest vergaderd kunnen worden en er moest aan de collectie gewerkt kunnen worden.
Vele liters verf, een grote hoeveelheid bouwmaterialen en vooral veel vakmanschap van de vrijwilligers hebben er toe bijgedragen dat ’t Heemcentrum over fraai onderkomen beschikt.

Beheer collectie
Nadat de ruimte ervoor geschikt was, kon men beginnen met het onderbrengen van de collectie. Een werk dat decennia heeft geduurd tot uiteindelijk zo’n 8.000 voorwerpen in de collectie waren opgenomen, deels in expositie deels in depot.

Elke dinsdagmorgen komen een aantal vrijwilligers, de onderhouds- en collectiebeheergroep van ’t Schoor bij elkaar in het  erfgoedcentrum.  Op die ochtend wordt gewerkt aan de registratie en eventuele restauratie van de voorwerpen en documentatie uit de grote heemkundige collectie van ’t Schoor. Veel tijd wordt ook besteed aan de inrichting van de tentoonstellingsruimten. Inmiddels is de collectie zo groot geworden dat onmogelijk alles tentoongesteld kan worden. Een deel van de collectie is daarom ondergebracht in de depots. 

Voorwerpen die afkomstig zijn uit Udenhout of Biezenmortel krijgen bijzondere aandacht. Met zorg worden ook de verhalen die bij deze voorwerpen vastgelegd. De voorwerpen uit de collectie zijn veelal geschonken door de inwoners van Udenhout en Biezenmortel. Door ruimtegebrek kunnen we niet alle aangeboden voorwerpen in de collectie opnemen. Om die reden is het ook niet mogelijk om voorwerpen in bruikleen te geven aan het erfgoedcentrum. 

Oude bidprentjes, foto’s, knipsels, oude akten, andere documentatie en een heemkundige bibliotheek maken ook deel uit van de collectie. Deze kunnen op ’t Schoor ook geraadpleegd worden. Daarvoor is het systeem Memorix Maior een handige database.

Met “’t Klein Schoor” werd de Biezenmortelse dependance van  ’t Schoor aangeduid. De dependance was gevestigd in een voormalig botenhuis van het waterschap “de Zandleij” aan de oever van de Zandleij bij de brug in de Gommelsestraat. 
In deze dependance werden jarenlang grotere voorwerpen gerestaureerd alvorens ze naar een andere opslagruimte werden overgebracht. De diverse landbouwwerktuigen werden hier ontdaan van een dikke laag roest. Ook een zogenaamde mallejan die vroeger in Udenhout gebruikt werd bij het transport van gerooide bomen, werd hier gerestaureerd. Rondom het pand was een heemtuin aangelegd met ouderwetse bloemen, een bijenkast en twee oude waterputten. 
Een vaste groep vrijwilligers was iedere donderdag aan het werk in en bij de dependance in Biezenmortel aan de Gommelsestraat. De werkgroep ’t Klein Schoor is in de jaren voor 2007 steeds kleiner geworden. Uiteindelijk is in overleg met de vrijwilligers van deze werkgroep besloten ’t Klein Schoor van de hand te doen. Het gebouwtje van ’t Klein Schoor is weer overgegaan naar het waterschap, gesloopt en het stukje grond is terug-gegeven aan de natuur. Een deel van de gerestaureerde objecten wordt tot juni 2024 tentoongesteld bij naast het Klein Schoor gevestigde zorgboerderij De Hemelrijksche Hoeve. 

Kees van Kempen Schrijversteam Een enthousiaste club onder leiding van voorzitter Frank Scheffers houdt zich bezig met de geschiedschrijving van Udenhout en Biezenmortel. Pastor Monaldus en zijn Biezenmortelse kerkbestuur meldden zich in 1991 bij het bestuur van Heemcentrum ’t Schoor met het verzoek om de Biezenmortelse geschiedenis op schrift te stellen. In 1992 begon het schrijversteam aan deze klus. Het team bestond toen uit Kees van den Bersselaar, Harrie van den Bersselaar, Frans van Iersel, Ton de Jong, Kees van Kempen, Annie van Roessel-Kolen en Frank Scheffers. Het boek kreeg de titel :”Over d’n Biezenmortel”. Na het gereedkomen van de teksten werd Wim Maarse aangetrokken om de lay-out te verzorgen. In oktober 1993 kon het eerste exemplaar worden aangeboden aan Pastor Monaldus. De verkoop van het 256 pagina’s dikke en van vele foto’s voorziene boek was een groot succes. Binnen enkele weken was de totale oplage van 1100 stuks uitverkocht. Gesterkt door het succes van de eerste uitgave begon het schrijversteam aan een nieuwe klus. Amper een jaar later verscheen het tweede boek getiteld “Over d’n Oorlog”. De presentatie van het eerste exemplaar viel samen met de herdenking van de bevrijding van Udenhout en Biezenmortel vijftig jaar na dato. In de jaren daarna zouden nog vele boeken volgen. Een complete lijst treft u elders op deze website aan.  Sommige onderwerpen leenden zich meer voor een boekje van beperkter omvang. In dat kader werd in 1995 het eerste boekje in de zogenaamde kleine serie uitgegeven. Het onderwerp van het boekje was Huize Vincentius dat toen 70 jaar bestond.  Bij het graven in de geschiedenis van Udenhout en Biezenmortel kwam het schrijversteam regelmatig interessant materiaal tegen dat groot genoeg was voor een apart artikel. Al dat bij elkaar gesprokkelde materiaal kon vanaf 2004 geplaatst worden in het jaarboek “Unentse Sprokkels” waarvan deel 1 in dat jaar gepresenteerd werd.  In 2014 is wederom gestart met een nieuwe serie; Unentse biografieën. Het eerste boek in deze serie (kleine uitgaven) gaat over grondbezitter en rentenier Willem van Iersel. Het is zijn woonhuis waar thans  ’t Schoor in is gevestigd. Willem was een belangrijke weldoener voor allerlei goede doelen in Udenhout en omgeving. Het was een bijzondere persoonlijkheid waar veel over te vertellen is. Inmiddels bestaat de reeks uit 7 delen. Tussendoor was er nog tijd voor diverse andere projecten. Zo verscheen in september 2015 voor de vijfde keer “De Unentse Krant” In 2000 werd die voor het eerst gratis huis aan huis verspreid. Behalve korte berichtjes over de Udenhoutse en Biezenmortelse geschiedenis waren er ook een heuse kruiswoordpuzzel met Udenhoutse woorden en begrippen en een verhaal voor de jeugd in de krant opgenomen. De Unentse krant verscheen telkens aan de vooravond van de presentaties van de boeken in de grote serie.    In maart 2024  staat de teller van het aantal door ’t Schoor uitgegeven boeken inclusief 6 huis-aan-huiskranten op 75 . In totaal gaat het om vele unieke pagina’s over de Udenhoutse en Biezenmortelse geschiedenis. De oplage varieert van 175 tot 3.000 stuks per boek. In totaal zijn vanaf 1993 tot en met 2020 voor ’t Schoor 6.238.196 pagina’s gedrukt! Helaas overleed erevoorzitter en grote inspirator Kees van Kempen na een kort ziekbed op 20 juni 2023. Kees is maar 70 jaar geworden. Wij zijn Kees veel dank verschuldigd. Om onze grote dank uit te drukken draagt het Schrijversteam vanaf juni 2023  zijn naam en is Frank Scheffers, ook van het begin af aan lid van het schrijversteam, de nieuwe voorzitter van team.  Het Kees van Kempen Schrijversteam bestaat nu uit Luud de Brouwer, Lia Clement-Verhoeven, Jan Denissen, André van de Lee,  Annie van Roessel-Kolen, Arjan Robben, en Frank Scheffers.

Open Monumenten Dag

Ieder jaar organiseert  ’t Schoor in samenwerking met de gemeente Tilburg de Open Monumentendag in Udenhout. De Open Monumentendag in Udenhout vindt telkens plaats op de tweede zaterdag van september. Ieder jaar staat ander thema centraal. Meestal zet  ’t Schoor op die dag ook haar deur open voor belangstellenden. In voorgaande jaren heeft ’t Schoor ook op locatie tentoonstellingen ingericht, bijvoorbeeld in de Lambertuskerk, het voormalige raadhuis, het kasteel of op de voormalige steenfabriek. 
Onderstaande foto is uit 2014 toen het thema reizen was en bij kasteel de Strijdhoef door de werkgroep van ’t Klein Schoor gerestaureerde vervoermiddelen uit de collectie van ’t Schoor tentoongesteld werden. Speciaal voor die dag was een treintje ingehuurd waarmee de bezoekers op en neer konden pendelen tussen het heemcentrum en het kasteel.